Szturmy szpaków, te zapierające dech w piersiach powietrzne balety wykonywane przez stada szpaków o zmierzchu, fascynują obserwatorów od pokoleń. Te wirujące, zsynchronizowane ruchy, w których tysiące ptaków zdaje się poruszać jak jeden, są wynikiem niezwykle złożonych interakcji między poszczególnymi ptakami.
Najnowsze badania naukowe zaczęły odkrywać tajemnice tych oszałamiających pokazów. Badanie opublikowane w maju 2025 roku zagłębiło się w to, jak te zbiorowe fale ruchu rozchodzą się w stadzie. Naukowcy odkryli, że zmiany kierunku rozprzestrzeniają się liniowo z minimalną utratą energii, co sugeruje specyficzny rodzaj zachowania falowego.
Jednak obserwacje stad szpaków w rzeczywistym świecie ujawniły bardziej złożony obraz. Eksperymenty w wysokiej rozdzielczości wykazały, że te efektywne fale współistnieją z innymi, mniej zorganizowanymi ruchami. Sugeruje to, że nasze obecne rozumienie fizyki może wymagać uwzględnienia dodatkowych czynników, aby w pełni wyjaśnić obserwowane zachowanie. Ponadto, badanie z kwietnia 2024 roku zaproponowało model, który postrzega wpływ sąsiadów szpaka jako chęć skrętu, co pośrednio kontroluje kierunek ptaka w ramach aerodynamicznych. Model ten z powodzeniem odtworzył tworzenie się fal orientacyjnych w stadach, nawet bez obecności drapieżników, i wytworzył sferyczne i owalne kształty stad powszechnie obserwowane w naturze.
Pomimo fascynacji naukowej szturmami szpaków, szpaki stoją w obliczu poważnych zagrożeń środowiskowych. Niepokojąco, populacje szpaków w całej Europie gwałtownie spadły w ostatnich dziesięcioleciach. Na przykład w Wielkiej Brytanii odnotowano dramatyczny spadek, a populacja szpaków zmniejszyła się o ponad 80% w latach 1966-2004. Intensyfikacja rolnictwa, która zmniejsza dostępność owadów na pastwiskach i polach (kluczowe źródło pożywienia dla szpaków), jest uważana za główny czynnik przyczyniający się do tego spadku. Podobne tendencje obserwuje się w Polsce, gdzie zmiany w krajobrazie rolniczym i stosowanie pestycydów negatywnie wpływają na populację owadów.
Ten spadek jest widoczny nawet w miejscach takich jak Rzym, gdzie obserwuje się mniej dużych stad niż w przeszłości. Miasto stosuje również metody takie jak światła i dźwięki, aby odstraszyć szpaki, postrzegając je jako uciążliwość. Jednak spadek liczby szpaków nie jest unikalny dla Rzymu; wiele innych obszarów również odnotowało znaczne redukcje w ich populacjach szpaków. Podobne problemy zgłaszane są w polskich miastach, gdzie szpaki, choć nadal obecne, występują w mniejszych grupach.
Te wydarzenia podkreślają krytyczną potrzebę zrównoważenia naszej naukowej ciekawości szturmami szpaków z pilną potrzebą działań ochronnych. Chociaż zrozumienie skomplikowanych mechanizmów, które napędzają te zbiorowe zachowania, jest kluczowe, równie ważne jest zajęcie się wyzwaniami środowiskowymi, które zagrażają przetrwaniu tych ptaków, a w konsekwencji kontynuacji tych spektakularnych naturalnych widowisk. Pamiętajmy o ochronie owadów, ograniczaniu stosowania pestycydów i tworzeniu przyjaznych środowisk dla szpaków, aby przyszłe pokolenia mogły podziwiać te niezwykłe zjawiska.