Een recent onderzoek heeft het mysterie van de oorsprong van de Uralische talen opgelost, die gesproken worden in Estland, Finland, Hongarije en Rusland. Onderzoekers hebben genetische en archeologische gegevens gecombineerd om de voorouderlijke oorsprong van deze volkeren te traceren. De studie, gepubliceerd in het tijdschrift Nature, beschrijft de ontdekking van een "genetische marker" die het mogelijk maakt om de uitbreiding van Uralisch sprekende populaties door Eurazië tussen de 11.000 en 4.000 jaar geleden te volgen.
Volgens het onderzoek migreerden Uralische volkeren vanuit Siberië naar de Oostzee en Oost-Azië, waarbij ze technologische vooruitgangen en de Uralische taal met zich meebrachten. Het werk toont ook aan hoe de ongeveer 25 miljoen sprekers van Uralische talen die vandaag de dag leven, hun afkomst in hun DNA kunnen traceren. "Dit onderzoek is ongelooflijk spannend voor mij als Estse. Uralische taalsprekers hebben een klein deel van Siberisch DNA, ongeveer 5 procent [van ons totale DNA]. Nu lijkt het erop dat deze genen alle Uralische volkeren verbinden met onze voorouderlijke culturen en talen," merkt Kristiina Tambets op, een expert in archeogenetica aan de Universiteit van Tartu (Estland), die niet aan de studie heeft deelgenomen.
De wetenschap heeft al de wortels van de Indo-Europese talen onderzocht. Deze taalkundige wortel, die zich uitbreidt door de volkeren die migreerden vanuit Centraal-Azië naar Europa en India, dateert van 5.000 jaar geleden. In de loop van de tijd splitste de taal zich in moderne taalgroepen, zoals Germaans, Slavisch en Romaanse talen. Maar de Uralische talen, waartoe het Ests, Hongaars en Fins behoren, zijn volkomen anders: experts begrijpen niet volledig hun oorsprong of wie ze sprak. Hun taalkundige oorsprong is volledig verschillend van die van de Indo-Europese talen. Taalkundigen geloven dat Uralische talen afkomstig zouden kunnen zijn uit een gebied nabij de Oeral, in het huidige Rusland en Kazachstan. Wat ze niet weten, is precies waar die plaats is en hoe ze zich door Eurazië verspreidden.
De auteurs van de studie hebben zich ten doel gesteld om dit mysterie op te lossen door de genen van de oude Uralische volkeren te bestuderen. Door de patronen en variaties van het DNA van voorouders te analyseren, hebben ze kunnen reconstrueren hoe deze populaties zich over vele generaties verspreidden. Hiervoor analyseerden ze de genomen van 180 oude Uralische volkeren die tussen de 11.000 en 4.000 jaar geleden in een uitgestrekt gebied van Eurazië leefden, wat ongeveer overeenkomt met het hele gebied van het huidige Rusland en zijn buurlanden. Ze vergeleken deze oude genomische gegevens met het DNA van nog eens 1.312 oude volkeren die al door wetenschappers zijn bestudeerd. De verkregen gegevens tonen een complex beeld van hoe de Uralische volkeren zich duizenden jaren lang vanuit meerdere gebieden in Siberië hebben gemigreerd. "Dit onderzoek biedt ons de oorsprong en het mechanisme van de uitbreiding van de Uralische volkeren tijdens de Bronstijd," zegt Kristiina Tambets. Door de genetica van deze migrantenvolkeren te traceren, ontdekten onderzoekers dat de eerste Proto-Uralische volkeren zich gedurende duizenden jaren in verschillende groepen splitsten. Een grote groep trok naar het westen, naar de Baltische Zee, naar gebieden zoals Finland, Estland en Noordwest-Rusland, waar vandaag de dag Uralisch sprekende mensen wonen. Een andere Proto-Uralische groep, de Yeniseian, splitste zich ongeveer 5.400 jaar geleden af om in centraal Siberië te leven. Daar is de enige overlevende Yeniseian-taal Ket. En een andere tak emigreerde ongeveer 4.500 jaar geleden naar Oost-Azië, wat volgens de auteurs verklaart waarom veel huidige sprekers van Uralische talen een Oost-Aziatisch voorouderlijk erfgoed hebben. Sommige van deze mensen emigreerden later naar Amerika en gaven aanleiding tot de inheemse Amerikanen. Andere Uralische groepen uit de centrale steppen van Eurazië migreerden ongeveer 3.000 jaar geleden naar Hongarije.
De studie ondersteunt ook de opvatting dat de oostelijke Oeralbergen het vaderland van de Uralische talen zijn. "Dat gezegd hebbende, het is niet mogelijk om te bepalen welke talen mensen spraken op basis van alleen hun genen," benadrukt Tambets. Tambets, die het Estonian Roots Center of Excellence leidt, verzekert dat de studie kwesties oplost die verband houden met afkomst. "Het brengt al deze verschillende aspecten van genetica, taal en archeologie samen. Het laat zien hoe Uralisch sprekende volkeren vandaag de dag kunnen traceren hoe hun voorouders deze [migratieroute] volgden en zich verspreidden met supercoole technologische vooruitgangen 4.000 jaar geleden." Met "supercoole vooruitgangen" verwijst Tambets naar metallurgie, met name koper en brons, en de handelsnetwerken die de eerste Uralische volkeren ontwikkelden, wiens migranten een grote invloed hadden op de culturen die al in de Euraziatische landen leefden. "De eerste [Indo-Europese] kolonisten in de Baltische regio sloten zich aan bij de latere Uralisch sprekende volkeren na deze massale migratie. Ik ben een mozaïek van deze integratie," zegt Tambets. Naast het behouden van hun eigen talen, hebben Uralische volkeren ook invloed uitgeoefend op de Indo-Europese talen die de meeste Europeanen vandaag de dag spreken. Zo geloven taalkundigen dat woorden zoals "water", "pot" en "vis" hun oorsprong kunnen vinden in het Proto-Uralisch.